Off… Şimdi Netflix’e ne kadar ödediğime bakamam. “Yarın bakarım” deyip geçiyorum. Yarın oluyor, bir bakıyorum Spotify, Disney+, bilmem hangi uygulama daha… O sırada aklıma şu geliyor: Bu abonelikler kendilerini otomatik mi yeniliyor, yoksa ben farkında olmadan ‘sonsuz sadakat sözleşmesi’ mi imzalamışım? Gerçekten, geçen ay kullanmadığım bir uygulamaya ödeme yaptığımı fark ettim ve dürüst olayım: O aboneliğin ne işe yaradığını bile hatırlamıyorum!
Peki bu yalnızca benim başıma mı geliyor? Yoksa hepimiz aynı durumda mıyız?
Abonelik Ekonomisinin Psikolojisi: Default Bias ve Ötesi
Abonelik sistemlerinin bu kadar rahat işliyor olmasının psikolojik bir açıklaması var: Default bias. Yani varsayılan ayarı (örneğin “otomatik yenileme açık”) değiştirmeye üşenme hali.
Aboneliği iptal etmek için bazen:
- 6 sekme gezmen gerekiyor,
- bir “emin misiniz?” ekranı çıkıyor,
- ardından “%20 indirimle devam etmek ister misiniz?” sorusu geliyor. O noktada beynin şöyle diyor:
“Boşver ya, devam etsin.”
Bunun üzerine bir de şu davranışlar ekleniyor:
📌 “Zaten bir kahve parası” rahatlığı
Spotify, 59,99 TL. Meditasyon app’i 79 TL. Kalori sayar uygulama 44 TL. Ay sonunda “zaten hepsi kahve parasından az” diyorsun ama toplayınca ufak bir barista maaşı ediyor.
Örnek: Ben bu ay içinde toplamda sadece “kahve parasına” 4 farklı uygulamaya 230 TL ödedim. Bunların ikisini hiç açmadım, birini yanlışlıkla yıllık ödemişim, öbürü hâlâ “profil oluşturuluyor” aşamasında bekliyor.
📌 “Belki lazım olur” bahanesi
Aboneliği iptal etmiyoruz çünkü aklımızda hep şu var:
“Ya ileride ihtiyacım olursa?” Bir yıl boyunca ihtiyacın olmayan şeyi “ileride lazım olur” diye saklamak, sadece dijital dolap tıka basa olunca fark ediliyor.
Örnek: Kalori takip uygulamasına devam ettim çünkü “pazartesi başlıyorum” dedim. Pazartesi geldi, akşam toplantısı çıktı, uygulama uyandı: “Bugün de hareket etmedin.” Ben de “yarın başlarım” deyip app’i kapattım. Ama ödemesi? Tıkır tıkır devam etti.
Peki Ne Yapmalı? – Pratik Uygulamalar
1. Abonelik Envanteri Yapın. Telefonunuzdaki ve kredi kartınızla bağlı olan uygulamaların listesini çıkarın. Not alın: “Kullanıyor muyum? Ne zaman kullandım? Aylık kaç para ödüyorum?”
2. Gerçek Kahve Parası Hesabı Yapın. Hepsine “kahve parası” diyorsanız, kahve içmeyi bırakmadan önce toplamı görün. 3 uygulama = 1 kahve zinciri üyeliği. 4 uygulama = mini tatil.
3. “Belki lazım olur” yerine “bugün lazım mı?” deyin. Bir uygulamayı 30 gündür açmadıysanız, gerçekten lazım değil demektir.
Abonelikler kolaylık sağlıyor, evet. Ama farkında olmadan devam eden ödemeler, bir süre sonra finansal farkındalığı dumura uğratıyor. Bu yazıyı yazarken “bir uygulama daha mı ödeme aldı?” diye banka bildirimimi açtım. Aldı.
Peki siz en son hangi uygulamaya para ödediğinizi hatırlıyor musunuz? Yoksa siz de “otomatik yenileme açık” modunda mısınız hâlâ?